Η παγκόσμια οικονομία μετασχηματίζεται και αλλάζει ταχύτατα. Νέα παραγωγικά, τεχνολογικά και ανταγωνιστικά δεδομένα, τάσεις και πρότυπα διαμορφώνονται διεθνώς και οι δυναμικές διεργασίες που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, δημιουργούν νέες οικονομικές ευκαιρίες και δυνατότητες, αλλά εμπεριέχουν και σοβαρούς κινδύνους, διαταρακτικές προσαρμογές, αναγκαίους μετασχηματισμούς και αβεβαιότητες για τις οικονομίες, τις επιχειρήσεις και τους πολίτες.
Κάθε χώρα και ειδικότερα η Ελλάδα, για ν’ αντιμετωπίσει επιτυχώς τις προκλήσεις, οφείλει να διαμορφώσει μια εθνική αναπτυξιακή στρατηγική, λαμβάνοντας υπόψη στο σημείο εκκίνησης τις υφιστάμενες εγχώριες μακροοικονομικές, χρηματοπιστωτικές και θεσμικές συνθήκες, τις διαρθρωτικές και παραγωγικές αδυναμίες, τις θεσμικές ανεπάρκειες, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας, τη γεωπολιτική της τοποθεσία και τον ρόλο και τις νέες ευκαιρίες, δυνατότητες και κινδύνους που εμπεριέχουν οι διεθνείς οικονομικές τάσεις. Ιδιαίτερα οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας, π.χ. την ανάδειξη της Νοτιοανατολικής Ασίας σε κορυφαία οικονομική δύναμη (Κίνα, Ινδία), τις τεκτονικές αλλαγές στην τεχνολογία και στις τηλεπικοινωνίες, τις ραγδαίες κλιματολογικές και περιβαλλοντολογικές μεταβολές και τις αρνητικές δημογραφικές τάσεις.
Η Ελλάδα καλείται έπειτα από δέκα επώδυνα χρόνια οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, να επιταχύνει τον βηματισμό της. Να αντιμετωπίσει τα σοβαρά προβλήματα που μας κληροδότησε η κρίση και να διαμορφώσει ταυτόχρονα μια νέα δυναμική αναπτυξιακή στρατηγική παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας.
Το διεθνές περιβάλλον δεν διαμορφώνεται ευνοϊκό. Η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνεται, με την Ευρωζώνη, όπου κατευθύνονται η πλειοψηφία των εξαγωγών μας, χωρίς δυναμική, σε χαμηλή αναπτυξιακή τροχιά, μια «κουρασμένη» ήπειρος. Το παγκόσμιο εμπόριο, η ελεύθερη κίνηση των συντελεστών παραγωγής, εργασίας και κεφαλαίου, και η παγκοσμιοποίηση των οικονομιών βρίσκονται υπό την απειλή εμπορικών πολέμων, του μεταναστευτικού κύματος και την άνοδο του προστατευτισμού. Η έξαρση των περιφερειακών, εθνικιστικών και κοινωνικών εντάσεων, καθώς και των ακραίων πολιτικών φαινομένων και του λαϊκισμού, τροφοδοτούν επίσης σημαντικούς κινδύνους και αβεβαιότητες και θέτουν σε κίνηση αποσταθεροποιητικές δυναμικές σε χώρες και περιοχές.
Ξεκινάμε αυτή την προσπάθεια αναπτυξιακής ανάταξης, αντιμέτωποι με τέσσερις μεσοπρόθεσμους στρατηγικούς κινδύνους που, ceteris paribus, δεν ευνοούν την επίτευξη ισχυρής αναπτυξιακής τροχιάς:
• Η εντεινόμενη τουρκική πρόκληση και απειλή σταδιακά τροφοδοτεί πολιτικές και οικονομικές αβεβαιότητες και κινδύνους, που οι επενδυτές διστάζουν ν’ αναλάβουν.
• Αμφισβητείται σταδιακά η μελλοντική συνοχή και ολοκλήρωση της Ευρωζώνης που βαδίζει στο μέλλον χωρίς εμπνευσμένη ευρωπαϊκή ηγεσία και όραμα.
• Η αρνητική εξέλιξη των μακροχρόνιων συντελεστών παραγωγής (εργασίας, κεφαλαίου και R&D), παγιδεύουν την ελληνική οικονομία σε χαμηλή αναπτυξιακή τροχιά μεσοπρόθεσμα (το ΔΝΤ εκτιμά την αύξηση του ΑΕΠ σε 1% ετησίως) και
• Η διαχρονική μακροοικονομική ασυνέπεια, χαλαρότητα και η αποστροφή για μεταρρυθμίσεις, διατηρούν ακόμα χαμηλά, παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις, τον βαθμό αξιοπιστίας της οικονομικής πολιτικής και την εμπιστοσύνη των διεθνών αγορών (κατάταξη σε μη επενδυτική βαθμίδα, το υψηλότερο ασφάλιστρο κινδύνου στην Ευρωζώνη).
Η Ελλάδα αναμφίβολα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο και δύσκολο σταυροδρόμι. Καλείται να βρει τον αναπτυξιακό και παραγωγικό της ρόλο στον νέο παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας. Οφείλουμε να το κάνουμε μέσω μιας τολμηρής αναπτυξιακής στρατηγικής και υλοποίησης εμπροσθοβαρών και ρηξικέλευθων μεταρρυθμίσεων. Να στοχεύσουμε να γίνει η χώρα παραγωγική, ανταγωνιστική και επενδυτικά ελκυστική διεθνώς, διαμορφώνοντας τις κατάλληλες οικονομικές συνθήκες και μια δυναμική οικονομία που θα δημιουργήσει σταθερά δουλειές, ευκαιρίες, επενδύσεις, ευημερία και νέες επαγγελματικές δυνατότητες. Η Ελλάδα, έχοντας διορθώσει τις μακροοικονομικές ανισορροπίες που μας οδήγησαν στην κρίση, οφείλει να εγκαταλείψει το παλαιό αναποτελεσματικό παραγωγικό πρότυπο, μια σχετικά κλειστή, γραφειοκρατική και προστατευόμενη οικονομία, με την κατανάλωση και την εσωτερική ζήτηση να διαδραματίζει καθοριστικό αναπτυξιακό ρόλο.
Η νέα παραγωγική και αναπτυξιακή αρχιτεκτονική θα στηρίζει εκ των πραγμάτων την οικονομική ανάταξη της χώρας στη δραματική επιτάχυνση των εγχώριων, ξένων, δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, των εξαγωγών και την εντονότερη οικονομική εξωστρέφεια, τις πράσινες επενδύσεις και τη βελτίωση των υποδομών.
Επιπροσθέτως, θα πρέπει να περιοριστεί ο παρεμβατικός αλλά και οικονομικός ρόλος του κράτους, να διαμορφωθεί ένα νέο δημοσιονομικό μείγμα πολιτικής, φιλικό προς την ανάπτυξη, να επιταχυνθούν οι ιδιωτικοποιήσεις και η αξιοποίηση της σημαντικής δημόσιας περιουσίας, να διαμορφωθεί, μέσω κατάλληλων μεταρρυθμίσεων, ανταγωνιστικό κόστος χρήματος, ενέργειας και φορολογικών επιβαρύνσεων και να υλοποιηθούν μεγάλες μεταρρυθμίσεις και τομές στη δημόσια διοίκηση, στην οικονομία και στους θεσμούς. Ιδιαίτερα αναγκαίες και καθοριστικές είναι οι μεταρρυθμίσεις στο τραπεζικό σύστημα και στους τομείς της Υγείας, της Δικαιοσύνης και της ενέργειας, στο πλαίσιο προσέλκυσης επενδύσεων, τις ψηφιακές και παραγωγικές υποδομές, την αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης, την ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές, την αναβάθμιση της αξιοπιστίας της οικονομικής πολιτικής και της σταθερότητας των θεσμών.
Η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής θα πρέπει, επίσης, να λάβει υπόψη της τις μεγάλες τάσεις που διαμορφώνονται διεθνώς, οι οποίες επαναπροσδιορίζουν τα οικονομικά δεδομένα, το διεθνές εμπόριο, τις επενδυτικές προτεραιότητες, τις αναπτυξιακές δυνατότητες, τις κοινωνικές σχέσεις και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και τις επιλογές κάθε χώρας. Κυρίως να ενσωματώσουμε στο σχέδιό μας, στον βαθμό που μας επηρεάζουν, τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις δέκα κρίσιμων διεθνών τάσεων.
1. Τις δημογραφικές εξελίξεις, με τη σημαντική αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού (+1 δισ. μέχρι το 2030), την περαιτέρω αστικοποίησή του, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες και την επιταχυνόμενη γήρανσή του.
2. Τη σημαντική αύξηση του πληθυσμού παγκοσμίως που είναι υπέρβαρο (εκτιμάται 1 στους 3 ανθρώπους στον πλανήτη το 2025).
3. Τη σημαντική αύξηση του ποσοστού της μεσαίας τάξης στο σύνολο του παγκόσμιου πληθυσμού και την περαιτέρω αστικοποίησή της, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες.
4. Τις μεγάλες κλιματολογικές και περιβαλλοντικές αλλαγές και τη στροφή στην πράσινη ενέργεια που οδηγούν σε βάθος χρόνου, σε αλυσιδωτές διαταραχές, («πράσινος κύκνος»;) και αλλαγές στην οικονομία, στις επενδύσεις, στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στην κοινωνία και στη φύση.
5. Τις τεκτονικές και διαταρακτικές αλλαγές παγκοσμίως στην τεχνολογία και στις επικοινωνίες που μετασχηματίζουν τα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα σε κάθε χώρα και διεθνώς (internet of things, big data analytics, digitalization, artificial intelligence, robotics – automations, e-commerce, 5G, cloud). Εκτιμάται π.χ. ότι η Κίνα βρίσκεται ήδη μπροστά παγκοσμίως στην τεχνολογία 5G και θα είναι ο leader στην τεχνητή νοημοσύνη όχι αργότερα από το 2025. Επίσης, 50% των θέσεων εργασίας στη βιομηχανία αναμένονται να αντικατασταθούν από το automation & robotics μέχρι το 2035 (μελέτη Merrill Lynch Bank of America).
6. Την ανάδειξη της Νοτιοανατολικής Ασίας και κυρίως της Κίνας (One Belt, One Road) και της Ινδίας, σε ατμομηχανές της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης και του διεθνούς εμπορίου, συνεισφέροντας σήμερα τα 2/3 του παγκόσμιου ρυθμού ανάπτυξης του ΑΕΠ και το 1/2 της αύξησης της παγκόσμιας κατανάλωσης.
7. Τις διαχρονικά εντεινόμενες παγκόσμιες ανισότητες στην κατανομή πλούτου, εισοδημάτων και ευκαιριών που οδηγούν σε άνοδο του εθνικισμού, του λαϊκισμού, των ακραίων πολιτικών φαινομένων, του προστατευτισμού και της επιφυλακτικότητας των πολιτών αναφορικά με την οικονομία της αγοράς, την παγκοσμιοποίηση και το ελεύθερο εμπόριο (κάποιοι μιλούν για το τέλος της παγκοσμιοποίησης).
8. Τη σταδιακή μετάβαση σε μία οικονομία και κοινωνία χωρίς μετρητά και χαρτιά (paperless and cashless societies) που αποτελούν ένα άνευ προηγουμένου ιστορικό τεχνολογικό και παραγωγικό σοκ, μετασχηματίζοντας ταχύτατα οικονομικές δομές, κοινωνικές σχέσεις, ανταγωνιστικότητα και επενδυτικές προοπτικές.
9. Τα εντεινόμενα προβλήματα προστασίας της ιδιωτικότητας, της κοινωνικής και προσωπικής μοναξιάς και απομόνωσης μέσω κυρίως της σημαντικής ανόδου της αυτοεξυπηρέτησης των πολιτών από το σπίτι και τον τόπο εργασίας που προσφέρει η νέα τεχνολογία σε πληθώρα προϊόντων, υπηρεσιών και κοινωνικών σχέσεων. Μια εξέλιξη που συνοδεύεται με έξαρση των ζητημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας, με δραματικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα της εργασίας και στις κοινωνικές σχέσεις.
10. Την άνευ προηγουμένου ανάγκη μετακίνησης και μετεκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού κάθε χώρας στη νέα οικονομική πραγματικότητα. Παραδοσιακές θέσεις εργασίας, δεξιότητες και εμπειρίες απαρχαιώνονται, παραδοσιακοί κλάδοι και περιοχές θα αποδυναμώνονται και δυναμική ζήτηση θα αναπτύσσεται για προσωπικό με γνώσεις, δεξιότητες και εμπειρίες στα νέα αντικείμενα, σε καινούργιους κλάδους και σε νέες δραστηριότητες που γεννιούνται.
Σε αντίθεση με τους απαισιόδοξους, εκτιμώ ότι η χώρα μας έχει σημαντικά και αναξιοποίητα παραγωγικά πλεονεκτήματα, δημιουργικό παραγωγικό ανθρώπινο δυναμικό, ανερχόμενη επιχειρηματικότητα και σημαντικές αναπτυξιακές δυνατότητες. Ζούμε στο καλύτερο «οικόπεδο» της γης. Τα συγκριτικά, όμως, πλεονεκτήματα και οι δυνατότητες της χώρας συνεθλίβησαν στο παρελθόν, ανάμεσα στις πέτρες του κρατισμού, της αναξιοκρατίας, του λαϊκισμού, των εμποδίων και της επιφυλακτικότητας για το επιχειρείν, του φόβου του πολιτικού κόστους, των ιδεολογικών εμμονών στην κλειστή και προστατευόμενη οικονομία, την κυριαρχία μειοψηφικών οικονομικών συμφερόντων με προνόμια, την προσήλωση στο status quo. Σήμερα έχουμε ένα σημαντικό παράθυρο ευκαιρίας που δεν πρέπει να χαθεί. Οι εξελίξεις γύρω μας είναι καταιγιστικές και οι προκλήσεις μεγάλες. Απαιτούν να τρέξουμε ταχύτερα και με σχέδιο, διαμορφώνοντας ευρύτερες συναινέσεις και συγκλίσεις στην κοινωνία, στην πολιτική και στην οικονομία. Καλούμαστε να υλοποιήσουμε με αποφασιστικότητα ένα φιλόδοξο αναπτυξιακό σχέδιο μεταρρυθμίσεων ανοικτών αγορών, διεθνούς ανταγωνιστικότητας, παραγωγικής και τεχνολογικής ανασυγκρότησης της χώρας, διαμορφώνοντας τις στέρεες βάσεις μιας νέας οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας με συνοχή, ασφάλεια και αλληλεγγύη, να γίνουμε από το μαύρο πρόβατο η νέα τίγρη της Ευρώπης.
*To άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Καθημερινή".
