Η πανδημία του COVID-19 σε συνδυασμό με τη γενικότερη ενωσιακή στρατηγική για τον μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου των χωρών της Ε.Ε. αποτέλεσαν τη βάση αλλά και την ευκαιρία για τη δημιουργία ειδικών μηχανισμών στήριξης των οικονομιών και αντιμετώπισης των προκλήσεων.
Στο πλαίσιο αυτό δημιουργήθηκε ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας («ΜΑΑ») ο οποίος αποτελεί τον κυριότερο βραχίονα του Next Generation EU (NGEU), και σε συνδυασμό με το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ), αποτελούν μια ολοκληρωμένη δέσμη διοχέτευσης πόρων για τη στήριξη των οικονομιών της Ένωσης.
Μέσα από τον μηχανισμό αυτόν, η χώρα μας έχει μια μοναδική δυνατότητα πρόσβασης σε πόρους € 32 δισ., τα οποία θα διοχετευτούν με τη μορφή επιχορηγήσεων και δανείων και με σκοπό την υλοποίηση δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων. Απώτερος στόχος είναι η ανασύσταση και ο μετασχηματισμός της εγχώριας οικονομίας, η προώθηση της πράσινης μετάβασης και της ψηφιακής αναβάθμισης.
Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το πρόγραμμα έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά από το ΕΣΠΑ˙ είναι ένα πρόγραμμα που επικεντρώνεται σε επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις. Έχει ένα αυστηρό προσδιορισμένο χρονικό πλαίσιο απορρόφησης των κονδυλίων.
Σε περίπτωση που κάποια χώρα-μέλος δε μπορεί να απορροφήσει τα κονδύλια στις ημερομηνίες που έχουν τεθεί, τα ποσά χάνονται για τη χώρα.
Σύμφωνα με τις οδηγίες της Ε.Ε, το 57% των κονδυλίων θα πρέπει να αφορά σε δράσεις σχετικές με την πράσινη μετάβαση (37%) και τον ψηφιακό μετασχηματισμό (20%).
Για την αξιοποίηση των ως άνω πόρων, η χώρα μας (όπως και κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ) καταρτίζει ένα Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, στο οποίο παρουσιάζεται το σύνολο των προτεινόμενων επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων της εγχώριας οικονομίας προς χρηματοδοτική στήριξη από τον ΜΑΑ. Το ως άνω σχέδιο πρόκειται να αξιολογηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφορικά με τον βαθμό ετοιμότητας και τις αναμενόμενες ωφέλειες που εκτιμάται πως θα προκύψουν για τη χώρα.
Είναι γεγονός ότι η έγκριση του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα δώσει πράγματι στη χώρα μας τη δυνατότητα να προχωρήσει στην υλοποίηση επενδύσεων με γνώμονα τον εκσυγχρονισμό του εγχώριου παραγωγικού προτύπου, στη μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό παραγωγικό μοντέλο φιλικό στο περιβάλλον, στον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων και του κράτους, στην ενίσχυση του ανθρωπίνου κεφαλαίου και στην προώθηση της οικονομικής αποτελεσματικότητας με γνώμονα την κοινωνική ένταξη και δικαιοσύνη.
Ωστόσο υπάρχει ένα κεντρικό διακύβευμα: ο βαθμός αποτελεσματικής, έγκαιρης και στοχευμένης διοχέτευσης και αξιοποίησης των πόρων στην οικονομία. Ο βαθμός αυτός θα εξαρτηθεί, μεταξύ άλλων, από ορισμένες κρίσιμες προϋποθέσεις που είναι δυνατό να εντοπιστούν στις ακόλουθες 5 παραμέτρους:
Καθεμία από τις παραμέτρους αυτές φέρει διακριτά γνωρίσματα που χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης και εμβάθυνσης.
Ειδικότερα, ξεκινώντας από την παράμετρο της ετοιμότητας, η προώθηση και η άμεση ωρίμανση των πλέον κατάλληλων έργων προς χρηματοδότηση, σε τεχνικό, νομικό και χρηματοοικονομικό επίπεδο αποτελούν κομβικής σημασίας παράμετρο για την πλήρη και αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων που είναι διαθέσιμοι μέσω του ΜΑΑ, δεδομένου άλλωστε και του αυστηρού χρονοδιαγράμματος αξιοποίησης τους. Σημειώνεται πως για την αξιολόγηση της ωριμότητας των επενδυτικών σχεδίων διερευνώνται, μεταξύ άλλων, ο βαθμός εναρμόνισης του εκάστου σχεδίου με τη στοχοθεσία του ΜΑΑ (βαθμός επιλεξιμότητας), η φερεγγυότητα του φορέα ανάπτυξης, η αδειοδοτική ωρίμανσή του έργου καθώς και η δυνατότητα τεκμηρίωσης της βιωσιμότητας του προτεινόμενου επενδυτικού σχεδίου.
Συνεχίζοντας με την παράμετρο της συνεργασίας με τα πιστωτικά ιδρύματα, τονίζεται πως, πέραν των κεφαλαίων που θα διατεθούν από τους επενδυτικούς φορείς, η αναζήτηση πρόσθετης χρηματοδότησης (π.χ. εμπορικό δάνειο) δύναται να αποτελέσει βασικό προαπαιτούμενο για την ένταξη στον ΜΑΑ. Στο πλαίσιο αυτό, λαμβάνοντας υπόψη τη δυνατότητα μόχλευσης πόρων και από τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα καθώς και το γεγονός πως μέρος των πόρων του ΜΑΑ θα διοχετευθούν στην εγχώρια οικονομία με τη μορφή δανείων, αναδεικνύεται η σημασία της παραγωγικής συνεργασίας με τα εμπλεκόμενα τραπεζικά ιδρύματα προκειμένου να διευκολυνθούν και επιταχυνθούν οι σχετικές διαδικασίες και να προωθηθεί η λήψη της απαιτούμενης χρηματοδότησης.
Οι τράπεζες επειδή θα συμμετέχουν στην συγχρηματοδότηση των επενδυτικών σχεδίων θα πρέπει με αυστηρά τραπεζικά κριτήρια να κρίνουν τα επενδυτικά σχέδια που θα υποβληθούν.
Θα πρέπει να εξασφαλίσουν ότι μέσα από τις μελλοντικές ταμειακές ροές θα είναι εφικτή η αποπληρωμή των δανείων που θα χορηγηθούν από τον ΜΑΑ και το πιστωτικό ίδρυμα.
Θα πρέπει να είναι σαφές σε όλους τους εμπλεκόμενους ότι πρόκειται για δάνεια που η χώρα μας έχει την υποχρέωση να τα επιστρέψει στην Ε.Ε.
Το μέρος του δανείου που θα χρηματοδοτηθεί από τον ΜΑΑ θα έχει εξαιρετικά ευνοϊκό επιτόκιο ( ≤ 0,05%) και χρονική διάρκεια αποπληρωμής 8-12 χρόνια ενώ κριτήρια επιλεξιμότητας για τη χορήγηση του δανείου θα είναι οι δράσεις για την καθαρή ενέργεια, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την εξωστρέφεια, την έρευνα - καινοτομία και τις συγχωνεύσεις – εξαγορές.
Σχετικά με τον καθορισμό ενδιάμεσων στόχων προς επίτευξη – οροσήμων (milestones), χρειάζεται να διευκρινιστεί πως τα ορόσημα καθορίζονται ανά επενδυτικό σχέδιο και αφορούν τα βασικά στάδια υλοποίησης του καθώς και τον εκτιμώμενο χρόνο επίτευξης αυτών. Η επιλογή αντιπροσωπευτικών και εφικτών οροσήμων επιτρέπει την παρακολούθηση της εξέλιξης και ορθής υλοποίησης του επενδυτικού σχεδίου. Η θέσπιση των εν λόγω οροσήμων και η σύσταση κατάλληλου φορέα, αρμόδιου για την παρακολούθηση της επίτευξη τους αποτελεί κρίσιμη παράμετρο για την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων καθώς θα επιτρέψει την τεκμηρίωση της προόδου υλοποίησης των επενδύσεων και την τμηματική άντληση της εγκριθείσας χρηματοδότησης.
Λαμβάνοντας υπ' όψιν τη συνθετότητα του εγχειρήματος, τους επιμέρους εμπλεκόμενους φορείς και το πλήθος των απαραίτητων διεργασιών, η διασφάλιση της τήρησης των επιμέρους προαπαιτούμενων για την πρόσβαση στους διαθέσιμους πόρους του ΜΑΑ, προϋποθέτει (και) την ανάπτυξη ενός κατάλληλου και συνεκτικού μηχανισμού διακυβέρνησης. Οι αρμοδιότητες των επιμέρους φορέων που θα συνθέτουν τον μηχανισμό διακυβέρνησης καλούνται να περιλαμβάνουν αποτελεσματικές διαδικασίες προώθησης των μεταρρυθμιστικών δράσεων, παρακολούθησης της εξέλιξης των έργων, επίτευξης των τιθέμενων οροσήμων και επικοινωνίας με τους επιμέρους εμπλεκόμενους φορείς.
Η τελευταία κρίσιμη παράμετρος για την ορθή αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων είναι η παρουσία ενός διακριτού μηχανισμού ελέγχου. Το στοιχείο αυτό κατ' αρχάς πηγάζει από τον βαθμό επιλεξιμότητας των προς στήριξη επενδυτικών σχεδίων καθώς και από την εμπλοκή σημαντικού πλήθους ενδιαφερόμενων μερών. Στο πλαίσιο αυτό δημιουργείται η ανάγκη παρουσίας ανεξάρτητων διαδικασιών ελέγχου, οι οποίες εκτιμάται πως θα προσδώσουν εχέγγυα για την πλήρη αποφυγή φαινομένων σύγκρουσης συμφερόντων, διπλής χρηματοδότησης ή απάτης.
Η χώρα οφείλει πράγματι να αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους πόρους του Μηχανισμού. Η υιοθέτηση και εφαρμογή του πλέον βέλτιστου τρόπου φέρει όμως συγκεκριμένες προϋποθέσεις και είναι εφικτή μέσα από την έγκαιρη κάλυψη των παραμέτρων που σχετίζονται με την ετοιμότητα των επενδυτών, τη συνεργασία με τα πιστωτικά ιδρύματα, την επίτευξη των οροσήμων, το μηχανισμό διακυβέρνησης και τον ανεξάρτητο έλεγχο.
Βασίλης Καζάς
Διευθύνων Σύμβουλος Grant Thornton
